لوله ی آزمایشگاهی چیست؟
لوله ی آزمایشگاهی یکی از شیشه آلات تجهیزات آزمایشگاهی است که با توجه به کاربرد آن، در اندازه های مختلفی ساخته می شود. لوله ی آزمایشگاهی یا لوله ی نمونه، یک لوله باریک و بلند است که یک سر آن باز و سر دیگر آن به صورت محدب بسته شده است. این سر بسته از جنس شیشه یا پیرکس می باشد.
انواع لوله های آزمایشگاهی
- لوله ی آزمایشگاهی کشت: لوله ی کشت معمولا از جنس پلاستیک شفاف مانند پلی پروپن ساخته میی شود و در آزمایشگاه زیست شناسی برای نگهداری ارگان های زنده مانند باکتری ها، کپک ها و ... استفاده می شود. در پزشکی نیز برای نگهداری خون مورد استفاده قرار میگیرد.
- لوله ی آزمایشگاهی شیشه ای: شیشه در برابر گرما و خوردگی مقاومت بیشتری دارد. به همین دلیل معمولا لوله های آزمایشگاهی از شیشه مانند بوروسیلیکات (پیرکس) ساخته می شود. از این لوله های شیشه ای برای گرم کردن و روی شعله قرار دادن به صورت مستقیم استفاده می شود.
- لوله آزمایشگاهی جوش: برای جوشاندن مایعات از لوله های بزرگ تری استفاده می شود که به لوله ی جوش معروف است.
- لوله ی آزمایشگاهی مخروطی: از لوله های مخروطی شکل برای سانتریفیوژ استفاده می شود.
انواع لوله های آزمایشگاهی خونگیری
- لوله های آزمایشگاهی ساده: این نوع لوله ها هیچگونه ماده ی ضد انعقاد، ژل، سرم و ... ندارند. کاربرد این نوع لوله ها فقط برای اسپکتومتری است.
- لوله های آزمایشگاهی بدون خلاء: این نوع لوله ها دارای سرم (فعال کننده لخته)، ژل (SST) و ماده ی ضد انعقاد (EDTA) می باشد.
- لوله های آزمایشگاهی خلاء: خونگیری با این نوع لوله ها مزیت های بسیاری را به همراه دارد. بنابراین باعث شده است تا ساخت این نوع لوله ها بسیار رایج باشد.برای خونگیری با این روش از سر سوزن های خونگیری و هُلدر استفاده می شود.
اجزای لوله های خونگیری
به طور کلی همه ی لوله های جمع آوری خون شامل سه بخش اصلی اند: دیواره ی لوله، سورفکتانت و درپوش لاستیکی که براساس کاربردی که دارند، رنگ درپوش ها متفاوت است.
افزودنی های مختلف در لوله های خونگیری
ضد انعقاد برای جلوگیری از لخته شدن، سرم برای روان کردن لخته و ژل های پلیمری برای جداسازی لخته یا سلول های خونی یا پلاسما.
انواع لوله های آزمایشگاهی خلاء
- لوله ی زرد (لوله ی اسید دکستروز ACD): شامل فعال کننده و ژل پلیمری است. برای جداسازی سرم از نمونه استفاده می شود و در آزمایشگاه های ایمونولوژی، سرولوژی و مطالعات DNA کاربرد دارد.
- لوله ی قرمز (لوله ی سرم serum): شامل فعال کننده لخته یا همان سرم می باشد. برای جداسازی سرم از نمونه مورد استفاده قرار می گیرد و در ایمونولوژی، سزولوژی و ... کاربرد دارد.
- لوله ی بنفش (EDTA): شامل ماده ی ضد انعقاد اتیلن دی آمین تترا استیک اسید است. در هماتولوژی، ایمونولوژی و بانک خون کاربرد دارد.
- لوله ی طلایی: شامل ژل پلیمری و فعال کننده لخته می باشد. در سرولوژی، ایمونولوژی و آزمایشات HIV کاربرد دارد.
- لوله ی نارنجی (ترومبین): شامل فعال کننده لخته می باشد و در بررسی سرم در آزمایشات بیوشیمی کاربرد دارد.
- لوله ی آبی (لوله ی سیترات Geagulation): شامل ماده ی ضد انعقاد سدیم سیترات است. در آزمایشگاه های انعقادی مانند فیبرینوژن کاربرد دارد.
- لوله ی سبز (PST): شامل ماده ی ضد انعقاد هپارین و ژل پلیمری است. برای جداسازی خون و پلاسما مورد استفاده قرار می گیرد و در آزمایشگاه های بیوشیمی کاربرد دارد.
- لوله ی مشکی (Glucose): شامل ماده ی ضد انعقاد سدیم فلوراید است. برای اندازه گیری گلوکز خون در پلاسما مورد استفاده قرار می گیرد.
گیره ی لوله ی آزمایشگاهی
گیره ی لوله برای جا به جایی و گرفتن لوله بر روی شعله و نگهداری لوله مورد استفاده قرار می گیرد. این وسیله شکل و جنس های مختلفی دارد. در انتهای این گیره، فنری وجود دارد که باعث باز و بسته شدن و استفاده ی آسان از آن می شود.
از ویژگی های لوله می توان به شکل و جنس متفاوت آن اشاره کرد. موارد استفاده آن شامل نگهداری لوله و جا به جایی لوله ی داغ می باشد.
رک آزمایشگاهی چیست؟
رک و یا جای لوله های آزمایشگاهی، یکی از وسایل خیلی مهم برای نگهداری لوله ها می باشد. این رک ها باعث حمل آسان و مطمئن نمونه ها می باشد به گونه ای که به آنها آسیب نرسد. جنس این رک ها با توجه به شرایط مانند دما و نمونه، می‌تواند فلزی، پلاستیکی و یا از جنس پلی پروپلین باشد .
از ویژگی های رک های آزمایشگاهی می توان به ابعاد مختلف آن، نگهداری و حمل و نقل آسان و قابلیت تمیز کردن آسان اشاره کرد.
موارد استفاده از آن نگهداری انواع لوله ها، قابل استفاده در اتوکلاو و قابل استفاده در انواع آزمایشگاه می باشد.
شست و شوی لوله ی آزمایشگاهی
بعد از آن که نمونه از لوله آزمایشگاهی خارج شد، باید بلافاصله شسته و آبکشی شود و نباید مواد داخل آن به مدت طولانی در آن بمانند، چون ممکن است ایجاد باکتری و حتی باعث واکنش شیمیایی شود. همچنین باید هنگام شستشو ایمنی به خوبی رعایت شود. برای از بین رفتن باکتری ها و میکروب ها، باید ظروف را به خوبی ضدعفونی کنید و بعد از آن چندین بار آب بکشید. یکی از ماده های ضد عفونی کننده پر کاربرد کلریدریک اسید ۵% می باشد.
برای این کار لوله ی آزمایش را مدتی در اسید قرار دهید و بعد به خوبی آبکشی کنید.
همچنین وسایل شیشه ای نو که قبلاً از آن استفاده نشده را نیز به خوبی بشویید و بعد آبکشی کنید. برای اینکار از اسید کلریدریک ۱% استفاده کنید و چندین بار آب بکشید. برای اینکه مطمئن شوید وسیله به خوبی تمیز شده است یا نه، آن را در آب مقطر خنثی اتوکلاو کرده و بعد از آنPH آب را اندازه گیری کنید. اگر PH آب بالا بود، آن را دوباره در اسید قرار دهید.
همچنین برای شست و شوی لوله می توانید از “برس لوله” استفاده کنید.
برس لوله دارای یک سر پلاستیکی یا مصنوعی، دسته ای فلزی همراه با یک حلقه در انتهای آن و موی حیوان می باشد که در قطر های مختلف به فروش می رسد.
از ویژگی های برس می توان به مقاوم بودن در برابر اسید و مواد شیمیایی خورنده اشاره کرد.
جمع بندی انواع لوله های آزمایشگاهی
لوله ی آزمایشگاهی یکی از وسایل پرکاربرد برای نمونه گیری خون و … در آزمایشگاه ها می باشد. این لوله ها در سایز ها و طرح های متفاوتی ساخته می شود که هر کدام کاربرد خاصی دارند. وسایل جانبی لوله های آزمایشگاهی مانند رک، گیره و برس لوله، کار با لوله های آزمایشگاهی را بسیار راحت تر کرده اند.
لوله خونگیری چیست؟ و انواع لوله خونگیری خلا
لوله خونگیری یا لوله جمع‌آوری خون (Vacutainer-Blood Collection Tube ) یک لوله آزمایش پلاستیکی یا شیشه استریل شده بوده که دارای درپوش پلاستیکی رنگی می‌باشد. درپوش در واقع یک محیط خلأ یا وکیوم را درون لوله ایجاد می‌کند که باعث تسهیل در کشیدن حجم مشخصی از خون یا مایعات دیگر می‌گردد. تاریخچه این وسیله پزشکی به سال 1947 برمی‌گردد که توسط جوزف کلینر (Joseph Kleiner) اختراع گردید و امروزه با برند تجاری Becton Dickinson (B-D) تولید و به بازار عرضه می‌گردد.
بایستی بدین مهم اشاره نمود که لوله های خون گیری در دو گروه تحت خلا و غیر خلا ساخت و ارائه می شوند. در لوله های خلا به میزان مشخصی از خون در لوله وارد شده و بیشتر خون نمی گیرند. در لوله های خلا خون به صورت مستقیم وارد لوله شده و نیاز به سرنگ نمی باشد، ضریب ایمنی آنها در نگهداری محتوای خونی بالا می باشد.
در ساخت لوله‌های خونگیری از افزودنی‌هایی استفاده می‌شود که هدف آن، پایدارسازی و حفظ نمونه قبل از آنالیز آن است. از مهندسی ویژه‌ای برای ساخت درپوش آنها استفاده می‌شود که باعث ایجاد ایمنی قابل قبولی می‌شود. این لوله‌ها دارای لیبل‌ها یا برچسب‌گذاری‌ها مختلفی بوده که می‌توانند حجم‌های مختلفی از یک مایع را جمع‌آوری کنند. درپوش آنها در رنگ‌های متفاوتی تولید می‌شود که درواقع هدف از این کار نشان دادن نوع افزودنی استفاده شده در ساخت آن‌هاست.
تاریخچه لوله‌های خونگیری
همان‌طور که بیان شد، فناوری لوله‌های خونگیری در سال 1947 به دنیا معرفی گردید که امروزه با برند تجاری Becton Dickinson (B-D) تولید می‌شوند. قبل از آن، لوله‌های جمع‌آوری خون توسط فناوری دیگری به نام Keidel توسعه یافته، که آنها نیز به صورت خلأ بودند. این وسیله پزشکی به دو صورت پلاستیکی و شیشه‌ای به بازار عرضه می‌شوند که مدل پلاستیکی آن که به عنوان لوله خونگیری پلاس (Vacutainer PLUS) شناخته می‌شود در اوایل سال 1990 توسط شرکت B-D توسعه یافته‌اند. ایمنی و استفاده آسان دو ویژگی هستند که باعث شده این وسیله پزشکی به طور گسترده در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار گیرند. در مقابل، در کشورهای در حال توسعه جمع آوری خون هنوز با استفاده از سرنگ(ها) صورت میگیرد. یکی دیگر از مزیت‌های لوله‌های خونگیری، تهیه آنها با استفاده از افزودنی است که امکان جمع آوری خون به طور همزمان با استفاده از چند لوله را فراهم می‌کند. این به نوبه خود احتمال همولیز را کاهش می‌دهد.
اجزا و نحوه عملکرد لوله خونگیری خلا
اساس کارکرد این نوع از لوله‌ها، اختلاف فشار ایجاد شده بین رگ خون و خلأ ایجاد شده در لوله است که خون را از طریق سوزن وارد لوله می‌کند. همان‌طور که از شکل زیر پیداست، لوله‌های خونگیری دارای یک سوزن دو طرفه (Double-sided needle) می‌باشند. سمت داخلی سوزن با استفاده از یک پوشش لاستیکی نازک پوشانده شده که هدف از این کار، جلوگیری از نشت خون به هنگام تغییر لوله حین خونگیری چندباره است. بدین معنی که قرار است از چند لوله استفاده شود و پس از پر شدن یک لوله، توسط لوله دیگر جایگزین شود. سمت خارجی سوزن درون رگ جای میگیرد. همچنین لوله دارای یک نگهدارنده سوزن (Needle holder) بوده که جنس آن از پلاستیک است. زمانی که سوزن درون نگهدارنده پیچانده می‌شود، سمت داخلی سوزن درون نگهدارنده می‌باشد.
زمانی که لوله درون نگه دارنده قرار داده می‌شود، درپوش لاستیکی آن توسط سوزن داخلی سوراخ شده و خلأ موجود در لوله، خون را از طریق سوزن به درون لوله می‌کشد. پس از جمع آوری خون، لوله، پر شده و جایگزین یک لوله خونگیری دیگر می‌شود که این نیز همانند فرآیند قبلی پر می‌گردد. عاملی که تعیین می‌کند چه حجمی از لوله توسط خون پر می‌شود مقدار هوای تخلیه شده از لوله است.
درپوش مورد استفاده برای لوله‌های جمع‌آوری خون به صورت رنگی بوده و از جنس پلاستیک یا لاستیک می‌باشد. رنگ مورد استفاده در درپوش لوله‌ها نشان دهنده نوع افزودنی به کار رفته در ساخت آن‌هاست که این افزودنی‌ها هنگام جمع‌آوری خون با آن مخلوط می‌شوند. انقضای لوله‌ها وابسته به خلأ موجود در آن‌هاست به گونه‌ای که با گذشت زمان و با از دست رفتن خلأ، لوله‌ها منقضی می‌شوند. نبود خلأ در لوله‌های آزمایش بدین معنی است که لوله توانایی خود را در مکش خون از دست داده است.
انواع لوله خونگیری خلاء
لوله‌های جمع‌آوری خون به طور معمول حاوی یک سری افزودنی هستند که از هرگونه فرآیندی که باعث آسیب رساندن به خون حین نگهداری آن در آزمایشگاه پزشکی می‌شود جلوگیری به عمل می‌آورد. این افزودنی‌ها درواقع پوشش‌های فیلم نازکی هستند که با استفاده از یک نازل التراسونیک به کار برده می‌شوند. نکته‌ای که می‌بایست به آن اشاره کرد این است که عدم انتخاب صحیح لوله می‌تواند منجر به غیرقابل استفاده کردن نمونه خون برای هدف تعیین شده می‌گردد.
افزودنی‌های مورد استفاده در ساخت لوله‌های خونگیری به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. در دسته اول، ضدانعقادهای خون قرار دارند که شامل سدیم سیترات، هپارین و اتیلن دی آمین تترااستیک اسید (EDTA) هستند. در دسته دوم ژل جداکننده قرار دارد که به عنوان حائلی میان سلول‌های خون و پلاسمای خون قرار میگیرد. علاوه بر آن، برخی از لوله‌های آزمایش حاوی افزودنی‌هایی هستند که از اجزای خاصی از خون یا مواد موجود در آن نظیر گلوکز محافظت می‌کنند. زمانی که خون سانتریفیوژ می‌شود، مواد موجود در آن براساس دانسیته از هم جدا می‌شوند به گونه‌ای که سلول‌های خون در انتهای لوله و پلاسما یا سرم خون در بالای لوله جمع‌آوری می‌شوند.
لوله‌هایی که حاوی ژل جداکننده هستند از اختلاط سلول‌های خون و سرم خون جلوگیری به عمل می‌آورند که این باعث انتقال راحت لوله‌ها بعد از عمل سانترفیوژ می‌شود. از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد استفاده از رنگ‌های مختلف در ساخت درپوش است که یک نوع استاندارد در بین تولیدکنندگان است که در جدول به آنها اشاره شده است:
| رنگ درپوش | افزودنی | کاربرد |
|---|---|---|
| بنفش | EDTA | تعیین گروه خونی (فاکتور Rh و پردازش ABO)، CBC، شاخص‌های سلول خون، ESR با استفاده از روش Wintrobe، Hb |
| آبی روشن | سدیم سیترات | تست‌های انعقادی نظیر زمان پروترومبین، زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال شده، زمان ترومبین فیبرینوژن |
| سبز روشن | لیتیم هپارین | تست‌های تعیین پلاسما نظیر تست‌های متابولیکی پنل جامع و پنل ابتدایی |
| آبی رویال | EDTA | تعیین عناصر کمیاب مانند مس، روی و غیره، سم شناسی و تعیین مواد مغذی |
| طلایی | ژل جداکننده یا فعال ساز انعقاد | به طور معمول به عنوان لوله جداکننده سرم شناخته می‌شود و برای تست‌های بیوشیمی و سرولوژی استفاده می‌شود نظیر BMP، CMP، LFT و KFT |
| قرمز | فعال ساز انعقاد | تست‌های سرولوژی و لیپیدی، فرآیند بانک خون، BMP و CMP |
| سبز تیره | سدیم هپارین | آنالیز گازهای خون شریانی، آلفا-TNF، ایمونوتراپی و لنفوسیتی |
| خاکستری | سدیم فلوئورید | تست قند خون و سم شناسی |
| سیاه | سدیم سیترات | ESR با استفاده از روش Westergren |
| زرد | اسید سیترات دکستروز به عنوان ضدانعقاد | مطالعات بانک خون، فنوتیپ HLA، آزمایش پترنیتی یا ژنتیک پدری و نوع بافت |
| صورتی | EDTA | فاکتور Rh، نوع ABO، CBC و فرآیند بانک خون |
| سفید | EDTA یا ژل جداکننده | PCR برای آدنوویروس، توکسوپلاسما و HHV-6 |
| قهوه‌ای مایل به زرد | EDTA | تعیین سرب |
ترتیب لوله‌های خونگیری
یکی از نکاتی که حین فرآیند خونگیری باید به آن توجه داشت این است که نمونه‌های خون بایستی با ترتیب مشخصی توسط کادر درمان جمع‌آوری شوند تا از هرگونه آلودگی نمونه‌ها توسط افزودنی‌های موجود در لوله‌های خونگیری مختلف جلوگیری به عمل آید. ترتیبی که برای لوله‌ها در نظر گرفته می‌شود با ترتیبی که فرآیند خونگیری با سرنگ، نگهدارنده لوله و یا لوله‌های از پیش تخلیه شده صورت میگیرد مشابه است. ترتیب صحیح لوله‌های خونگیری به صورت زیر است:
- لوله یا شیشه کشت خون
- لوله سدیم سیترات (نظیر لوله با درپوش آبی)
- لوله‌های سرم، شامل لوله‌هایی که با هدف انعقاد خون استفاده می‌شوند یا ژل‌های جداکننده (نظیر لوله با درپوش قرمز و طلایی)
- لوله هپارین بدون یا با ژل (نظیر لوله با درپوش سبز تیره و سبز روشن)
- لوله EDTA بدون یا با جداکننده ژل (نظیر لوله با درپوش بنفش و صورتی)
- بازدارنده سدیم فلوئورید/گلی کولیتیک اگزالات پتاسیم (potassium oxalate glycolytic)
نکته‌ای که باید در اینجا به آن توجه داشت این است که قرار دادن برخی لوله‌هایی که ذکر نشده‌اند احتمال آلوده کردن لوله جانبی خود را دارند. علاوه بر آن، لوله‌های پلاستیکی سرم حاوی فعال‌ساز انعقاد ممکن است در آزمایش انعقاد اختلال ایجاد کند. فقط لوله‌های کشت خون، لوله‌های سرم شیشه‌ای بدون افزودنی یا لوله‌های سرم پلاستیکی بدون فعال‌ساز انعقاد ممکن است قبل از لوله انعقاد جمع‌آوری شوند.
خطاهای متعددی ممکن است حین فرآیند جمع‌آوری و جابجایی نمونه‌های خون رخ دهد که خطرات قابل‌توجهی را برای بیمار و کادر درمان ایجاد می‌کند. هنگامی که استانداردها به طور کامل اجرا نمی‌شوند، احتمال بیشتری وجود دارد که بیماران در طول عمل آسیب ببینند، نمونه‌های بیولوژیکی از بیماران به دست نمی‌آیند و نتایج آزمایشات به دست آمده از مراکز مختلف قابل مقایسه نخواهد بود.
تفاوت لوله خونگیری خلأ با غیرخلأ
همان‌طور که از اسم آنها پیداست، تفاوت این دو وسیله پزشکی در خلأ بودن یا نبودن آن‌هاست. لوله‌های خلأ به میزان خلأ موجود در آنها از خون پر می‌شوند و کمتر یا بیشتر از حجم استاندارد خود از خون پر نمی‌شوند. از دیگر مزیت‌های لوله‌های خلأ این است که نیازی به پر کردن از طریق سرنگ ندارند. درواقع، آنها از طریق سوزن خون را گرفته و پر می‌شوند. از دیگر ویژگی‌های منحصر به‌فرد آنها، نگهداری آسان و ایمن است به گونه‌ای که احتمال آلوده شدن نمونه های خون بسیار پایین است. در مقابل، لوله‌های غیرخلأ فاقد مزیت‌های بیان شده در بالا بوده و مهم‌ترین عیب آنها این است که کادر درمان پس از خونگیری نیاز دارند تا خون را به صورت دستی از سرنگ وارد لوله جمع آوری خون کنند.
لوله خونگیری حاوی ژل جداکننده
همان‌طور که بیان شد، ژل جداکننده به عنوان حائلی بین سرم و سلول‌های خونی عمل می‌کند و استفاده از آن، جداسازی سرم از بخش منعقد شده را تسهیل می‌کند. هنگامی که عمل سانتریفیوژ انجام می‌شود، سه بخش سرم، ژل جداکننده و خون لخته شده از هم جدا می‌شوند که طی این عمل، سرم بیشتری از خون جدا می‌شود. در اینجا نقش ژل پررنگ می‌شود به گونه‌ای که به خون لخته شده فشار آورده و سرم‌های موجود در آن را خارج می‌کند. درواقع، نقش آن به سان یک توری بوده و خاصیت تراوایی دارد و سرم را به راحتی از خود عبور می‌دهد.
ویژگی لوله‌های خونگیری خلأ بدون افزودنی
به طور معمول از افزودنی در ساخت لوله‌های خونگیری استفاده می‌شود. نوعی از این وسیله پزشکی وجود دارد که فاقد افزودنی هستند. این نوع لوله جمع آوری خون دارای درپوش قرمزرنگ بوده و فاقد هرگونه مواد شیمیایی در ساخت آنها می‌باشد. از این نوع لوله‌ها برای جمع‌آوری خون جهت بیوشیمی، سرولوژی، ایمونولوژی، شیمی بالینی و هورمون‌ها استفاده می‌شود.
مزایا لوله خونگیری خلأ
لوله‌های خونگیری خلأ دارای مزایایی می‌باشند که در زیر به آنها اشاره شده است:
- لوله‌های جمع‌آوری خون از تماس با بیماری‌های عفونی جلوگیری می‌کند.
- کارایی و ایمنی بسیار خوب
- جلوگیری از آلوده شدن خون
- دارای مقیاس بندی دقیق
- سازگاری با محیط زیست
معایب لوله خونگیری خلأ
در مقابل، این نوع لوله‌ها دارای معایبی نیز می‌باشند که مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
آسیب‌دیدگی
احتمال آسیب‌دیدگی به هنگام استفاده از لوله‌های جمع‌آوری خون بیشتر است. هنگامی که قرارگیری سوزن دشوارتر باشد، احتمال کبودی بیمار در حین قرار دادن سوزن در رگ وجود دارد.
دشواری در استفاده از آنها
یکی از معایب اصلی لوله‌های خونگیری این است که فلاش بک در آنها وجود ندارد تا به کادر درمان بفهماند که لوله در رگ قرار گرفته است. اگر سوزن در رگ نباشد و کادردرمان لوله را بچسباند، خونی گرفته نمی‌شود و لوله باید دور انداخته شود. در این گونه موارد سوزن باید جابجا شود و به بیمار دوباره چسبانده شود. از دیگر معایب این لوله‌ها این است که برای رگ‌های سخت مناسب نیستند. در این حالت سایر سیستم‌های خونگیری کاربرد بیشتری دارند نظیر لوله‌هایی که برای رگ‌های کوچک استفاده می‌شوند یا آن‌هایی که می‌چرخند.